Column van Hans Meek - april 2013
Half maart was er een conferentie van De Linker Wang met als thema “geloven in klimatigen”. De Linker Wang is de religiewerkgroep van Groen Links die zich inzet voor meer compassie in de politiek met het oog op duurzaamheid, vrede en gerechtigheid. Op deze conferentie stond de relatie tussen levensbeschouwelijke inspiratie en mogelijke oplossingen voor het klimaatprobleem centraal.
In zijn slotwoord vroeg voorzitter Ruard Ganzevoort zich af of de mens nu het probleem is, of (een deel van) de oplossing. Diverse aanwezigen reageerden met ontkennende gebaren en geluiden op het idee dat de mens misschien wel het probleem is. Veel Christenen gaan er van uit dat de mens rentmeester is in dienst van God met als opdracht de aarde te bewerken en te bewaren. Zonder de mens wordt het niets op aarde, zo is hun basisgevoel. De mens is door God verantwoordelijk gesteld voor het leven op aarde en heeft ook de mogelijkheden gekregen om oplossingen te realiseren voor zaken die mislopen, ook op het terrein van klimaat, milieu en duurzaamheid.
Begin april is de Nederlandse vertaling uitgekomen van een boek van ecoloog Rob Hengeveld met als titel “Wildgroei” (Zwerk uitgevers, ISBN 9789077478509). Het is een vertaling van de eerder uitgekomen engelse versie “Wasted World” die ik begin van dit jaar heb gelezen. Ruim 300 pagina’s lang beschrijft Hengeveld alle milieu- en duurzaamheidproblemen die door de mens veroorzaakt zijn en worden. Zijn onontkoombare slotconclusie is: er zijn veel te veel mensen op aarde die allemaal veel te veel consumeren. Het mensenaantal moet drastisch omlaag willen we de aarde redden. Als we dat niet goedschiks voor elkaar krijgen, gebeurt het binnenkort kwaadschiks via allerlei apocalyptische rampen.
Al lezend kwamen vroegere gereformeerde preken bij mij boven met als opbouw: ellende, verlossing en dankbaarheid. Hengeveld’s variant lijkt: ellende, ellende en nog meer ellende. De mens is geneigd tot alle kwaad en niet in staat tot enig goeds. Althans, in de afgelopen 100 jaar met zijn gigantische en ongeremde groei van de bevolking, energie- en materiaalgebruik en landbouwproductiviteit.
Het is voor Hengeveld overduidelijk: De mens is het probleem. Zijn oplossing is reductie van de wereldbevolking, het liefst tot ca 1 miljard mensen via geboortebeperking. Is dat verlossing te noemen?
Oplossing en probleem
Ziedaar twee uitersten in de benadering van de huidige duurzaamheidproblematiek. De mens als kroon der schepping versus de mens als milieu- en klimaatprobleem. De mens als rentmeester in Gods wijngaard aan wie de zorg voor de schepping is toevertrouwd en de mens als energieroofdier wiens exponentieel groeiende populatie leidt tot een allesverwoestende mensenplaag. Zijn die twee beelden met elkaar te verzoenen? Wat kan de kerk, het Christendom hierover zeggen? Wat zegt de kerk hierover?
In het algemeen: weinig. De aandacht van de Nederlandse kerken voor milieu, duurzaamheid en klimaat is marginaal. Wellicht ligt bovenstaande tegenstelling daar aan ten grondslag, weten we als Christenen geen raad met de mens als (duurzaamheids)probleem. Natuurlijk zijn er kerkelijke milieuactivisten en een groot aantal locale werkgroepjes, maar het is toch een kleine minderheid. Een periode voor de schepping blijkt onhaalbaar, specifieke kerkelijke collectes voor groene diaconale projecten eveneens.
Waar komt dat Christelijk-westerse suprematiegevoel toch vandaan, het centraal stellen van de mens in het beheer der schepping? De gedachte dat de wereld maakbaar is en we alles naar onze hand kunnen zetten.
De bijbel staat vol verhalen over menselijke en maatschappelijke crises. In de afgelopen 40 dagentijd konden we ze volop horen. Verhalen over de zondvloed, het volk Israël in de woestijn, in oorlog, lijdend onder hongersnoden en ballingschap. De verwoesting van Jerusalem. Er komt vaak bitter weinig terecht van ons rentmeesterschap. Toch komt het in de Bijbel op de een of andere manier, vaak ondanks de mens en anders dan vermoed en verwacht, toch weer goed. Heeft een crisis niet het laatste woord. Blijkt een graf leeg te zijn. Is een nieuwe begin mogelijk.
Ook nu zijn er crises en verkeren we in economisch en ecologisch zwaar weer. Intermenselijke relaties gaan ten onder aan individualisme en ecosystemen bezwijken onder overbevolking. Desondanks blijft het mogelijk dat er een groene geest gaat waaien door kerk en wereld. Misschien wel met Pinksteren! Kunnen we elkaar binnen en buiten de kerk vinden en verstaan in onze afhankelijkheid van natuur, milieu en elkaar. Blijkt het toch mogelijk kerk en milieu op onverwachte wijze te verbinden. Niet op basis van menselijke suprematie, maar door erkenning van onze kwetsbaarheid en verbondenheid in crisistijd.