Spring naar inhoud

Verslag bijeenkomst ECEN

11e Assemblee ECEN, 11-15 juni 2016, Helsinki, Finland

verslag voor de Raad van Kerken in Nederland

logoECEN2Het Europees Christelijk Milieunetwerk (European Christian Environmental Network – ECEN) kwam voor de 11e maal bijeen sinds haar oprichting in 1998. Plaats van samenkomst was conferentiecentrum Sofia, gelegen op een schiereiland aan de scherenkust ten oosten van Helsinki. Er deden ruim 80 mensen mee uit 23 landen. Vanuit Nederland waren dat Evert Jan Hazeleger van Kerk in Actie (t/m 13 juni), Dick van Elk van coöperatie De Windvogel, en Marijke van Duin van de werkgroep Ecologische Duurzaamheid van de Raad van Kerken (verslag).

Opvallend was het grote aantal theologen: meer dan tweederde van het aantal deelnemers. Ook ditmaal was er weer de mogelijkheid om de CO2-uitstoot als gevolg van de reis te compenseren.

WaterinaSustainableFuture

De werktitel van de assemblee was Water in a Sustainable Future. Alle deelnemers hadden water uit eigen land meegebracht, dat tijdens een liturgische samenkomst van Orthodoxe snit werd uitgegoten in een groot vat. De dagen erna gingen enkele sprekers dieper in op de werktitel, waarbij ook klimaatverandering – o.m. de uitkomst van de klimaattop in Parijs in december 2015 – aan de orde kwam.

~

KarinLexénDe Zweedse Karin Lexén van het Stockholm International Water Institute legde een duidelijk verband tussen de wereldwijd toenemende problemen rond (zoet) water en klimaatverandering.
Enkele cijfers: slechts 3% van het water op aarde is zoet, en daarvan is 70% ijs. Momenteel hebben nog steeds 2 miljard mensen geen toegang tot veilig drinkwater en 2,5 miljard niet tot sanitatie – een belangrijke doelstelling van de vorig jaar vastgestelde Sustainable Development Goals.
Het World Economic Forum stelt in het Global Risk Report 2016 dat waterproblemen de komende tien jaar het grootste risico vormen. In 2050 zal de wereldwijde vraag naar zoetwater gestegen zijn met 55%; naar schatting gaat 67% naar landbouw, 16 à 25% naar energieopwekking, 7 à 22% naar industrie en 10 à 14% naar huishoudens. De nationale klimaatplannen (INDCs) hebben in verreweg de meeste gevallen water-gerelateerde onderwerpen bovenaan staan. Een integrale benadering van klimaat en water is noodzakelijk.

Andere sprekers waren de Finnen Jukka Uosukainen, directeur van het Climate Technology Centre and Network van de Verenigde Naties, en Markky Kulmala, directeur van de afdeling Atmospheric Sciences van de Universiteit van Helsinki.

Ook Kulmala – de meest geciteerde atmosfeer-wetenschapper ter wereld – legde de nadruk op het verband tussen klimaatverandering en problemen rond water, voedselvoorziening en migratie. Hij is betrokken bij onderzoek naar de kringloop van CO2 (o.a. fotosynthese), andere broeikasgassen als methaan, en aerosols. Zijn stelling: iedereen moet helpen de CO2-uitstoot z.s.m. omlaag te brengen.

JukkaUosukainenUosukainen leidde meer dan twintig jaar de Finse delegatie naar de VN-klimaatonderhandelingen. Hij schetste in het kort de belangrijkste obstakels in dat proces: het gebrek aan vertrouwen tussen de ontwikkelde en minder ontwikkelde landen. De laatsten zien de ‘wij-hebben-gelijk’ opstelling van de rijke landen als westerse arrogantie. Helaas zijn hierdoor de onlangs gehouden besprekingen over de invoering van een wereldwijde koolstofprijs (vooralsnog) vastgelopen.
Ook de hoop op inzet van schone technologie is ijdel, zolang het bezit van technologie verbonden is met (de macht van) de rijke landen. Zelfs atheïsten zeggen nu: als geen enkel land de leiding wil nemen, is religie nodig om het proces vlot te trekken. Hopelijk luidt het in Parijs bereikte akkoord een nieuwe stroomversnelling in, want nu bepaalt de langzaamste nog het tempo. De huidige INDCs leiden tot gemiddeld 4o °C temperatuursstijging.

Zowel Kulmala als Uosukainen benadrukten het belang van engagement vanuit het geloof, niet alleen persoonlijk maar ook collectief (met name in de klimaatonderhandelingen zelf).

Ook drie theologen gaven inhoudelijk interessante presentaties:

  • Ds. Graham Usher (VK) belichtte de betekenis van water als symbool van de schepping en sacrament. Op vele plaatsen in de bijbel heeft water een prominente rol. Water is verbonden met dood en nieuw leven, vernieuwing, reiniging, de doop. Water stroomde door Jezus heen, door ons heen, en komt weer in de kringloop terecht. Zo zijn wij met hem verbonden.
  • Ds. dr. Paulina Kainulainen (Fi) vertelde over haar promotieonderzoek op het gebied van contemplatieve eco-theologie. Via contemplatie komen we in contact met diepere lagen van onze psyche en dat kan leiden tot nieuwe inzichten, metanoia (bekering/ommekeer) en transformatie. Jezus viste immers in diep water en was ook wijsheidsleraar. Zij onderzoekt wat oude culturen en tradities ons kunnen bieden, zoals de beleving van de heiligheid van de natuur en van cyclische i.p.v. lineaire tijd.
  • Ds. dr. Panu Pihkala (Fi) benadrukte het belang van pastoraat gezien de impact van de milieucrises op veel mensen. Er heerst veel angst en onzekerheid, leidend tot psychische en/of (psycho)somatische klachten; ofwel doordat mensen zich té betrokken voelen maar pessimistisch zijn, ofwel door ontkenning van de problematiek waardoor men vatbaar wordt voor verslavingen. Theologie en pastoraat kunnen helpen bij aanpassing en dosering, met humor, hoop en het zoeken naar balans tussen ‘ver weg’ en ‘dichtbij’. Er moet meer ruimte komen voor educatie, voor het uiten van emoties en onderkennen van verlies, en voor het in perspectief plaatsen van de persoonlijke verantwoordelijkheid. Het christelijk narratief, ontstaan vanuit tragedie, is een belangrijke leidraad.

~

Verder waren er meerdere officiële kerkelijke presentaties. Acte de présence gaven de nieuwe, toevallig Finse, algemeen secretaris van de Conferentie van Europese Kerken Heikki Huttunen; de secretaris van de commissie Caritas et Communitate van de Europese Rooms-Katholieke Bisschopppenconferentie; aartsbisschop Kari Mäkinen van de Evangelisch Lutherse Kerk van Finland; Metropoliet Ambrosius van de Orthodoxe Kerk van Finland; bisschop (ELK) Irja Askola van Helsinki, en algemeen secretaris Mari-Anna Pöntinen van de Finse Raad van Kerken.

Uit hun bijdragen werd duidelijk dat de tijd dat de kerken geen interesse hadden in milieu- of klimaatvraagstukken, definitief voorbij is. De nadruk werd gelegd op ‘diepe theologie’ (deep theology), simpel leven, ascese, metanoia (Orthodoxe input); op educatie van de kerkelijke achterban en het prominent op de kerkelijke beleidsagenda plaatsen - wellicht kan in het Reformatiejaar 2017 een campagne worden gestart (Lutherse input). Het gaat om een nieuw verstaan van wie de mensheid is in het universum, het bouwen van een nieuw huis (oikos) en de zorg voor de schepping als kernwaarde (RK input).

Samenvattend: de kerken moeten hun identiteit meer verbinden met de kernwaarden van ecologische en economische gerechtigheid en helpen met het opbouwen van hoop en vertrouwen, want zij zijn uit de aard van hun bestaan gericht op de gemeenschap. Daartoe zouden de kerken meer naar buiten moeten durven treden en een taal ontwikkelen die makkelijk begrepen wordt door de mensen van nu. Dat kan, ook in een seculariserend Europa, als de kerken zichzelf meer als een beweging gaan zien.
De komende Assemblee van de Conferentie van Europese Kerken zou dit onderwerp ter harte moeten nemen.

~

Naast de plenaire presentaties en reacties waren er zoals gebruikelijk verschillende werkgroepen. Dat waren allereerst Theologie, met 18 deelnemers de grootste werkgroep, Educatie, Klimaatverandering, Biodiversiteit, Eco-management, en Transitie.

Daarnaast werden vanuit ieder land de belangrijkste projecten gepresenteerd. Vanuit Nederland waren dit Groene Kerken van Kerk in Actie, Fair Climate Fund van ICCO, De Windvogel, en de InspiratieTafels in 2014 en 2015 van de werkgroep Ecologische Duurzaamheid van de Raad van Kerken. Divers materiaal uit verschillende landen lag ter inzage.

~

Iedere ochtend was er een ochtendgebed in de Orthodoxe kapel van het conferentiecentrum. Op zondagochtend konden de deelnemers naar keuze Orthodoxe, Lutherse of Rooms-Katholieke vieringen in het centrum van Helsinki bijwonen. Ter ontspanning was er een wandelexcursie over het prachtige schiereiland.

Ook deze assemblee was weer zeer inspirerend en nuttig, niet in de laatste plaats door de vernieuwing van oude contacten en het opdoen van nieuwe. Het is zo belangrijk om elkaar met enige regelmaat te zien en te spreken en te beseffen dat de ‘groene’ beweging in de kerken hard groeit. Dat geeft hoop!

Amsterdam, juli 2016
Marijke van Duin