Jo Jan Vandenheede, 14 oktober 2022
We consumeren te veel: homo consumator (of zoiets). Het feit dat we in oogstdankvieringen geld, etenswaren of andere zaken ophalen is, ironisch genoeg, nu net het bewijs hiervan: het lijkt wel alsof we een speciale viering nodig hebben om te delen.
In deze tweede helft van het kerkelijk jaar, het seizoen van de Kerk, is het de bedoeling dat we alles wat we in het vorige seizoen van de Heer met de grote feesten geleerd hebben, nu in praktijk brengen; orthodoxie moet orthopraxie worden.
Er zijn voldoende gelegenheden om ons hieraan te herinneren. In veel kerken is er aandacht voor een scheppingstijd of creationtide. Diverse landen vieren mensen in oktober of november Thanksgiving. Misschien viert u Sint Franciscus en zijn roep tot armoede en nederigheid. Of viert u liever op diezelfde 4 oktober Werelddierendag ter ere van alle beestjes, eigenlijk ter ere van heel de schepping.
Consumeren put uit, vernietigt, moordt uit
In het Westen zijn we historisch heel goed in het consumeren, maar het is zeker geen louter Westerse plaag. Het lijkt wel, dat wie kan consumeren, zal consumeren.
Niets is zo actueel als de uitputting van onze energiebronnen, de bronnen van ons consumeren, want gas, elektriciteit, olie, zij laten onze consumptiemaatschappijen draaien. De invasie van Oekraïne heeft deze toevoer van energie ernstig verstoord. Nu de energieprijzen pijlsnel de hoogte zijn ingegaan, duurde het niet lang of mensen begonnen te klagen dat hun ‘recht op consumptie’ (zullen we maar zeggen) in het gedrang kwam. “Waarom moeten wij afzien omwille van de oorlog in Oekraïne?” Steeds vaker kunnen we horen of lezen: “Oekraïne moet maar toegevingen doen, zodat de toevoer zich terug normaliseert en stabiliseert!”
Waarom zouden wij moeten afzien? Wel, misschien omdat het Evangelie niet aan de grenzen stopt.
Nieuwe ijstijd?
De verwarming moet lager. Betekent dit dan dat we in een nieuwe ijstijd zijn beland? Uiteraard geen echte ijstijd zoals duizenden jaren geleden, maar misschien wel een ijstijd van onze mentaliteit, onze spiritualiteit, onze solidariteit. Ons consumeren komt in het gedrang, dus pech voor het klimaat en pech voor de medemens in zovele plaatsen op deze planeet.
Consumeren is niet vrijgevig, maar ons consumeren heeft pech, want het Evangelie is dat nu juist wel. Het kan ook allemaal met minder, want tot nu toe heeft ons consumeren onze basisbehoeftes bepaald, niet onze echte noden. Dat heeft in het Westen al een lange geschiedenis en jammer genoeg hebben we dat doorgegeven.
Dat men woedend is, en dat sommigen zelfs wanhopig zijn, omdat de energierekening de hoogte inschiet, is zeer begrijpelijk. Maar moet men de Oekraïners, die deze winter écht in de kou zullen zitten, daar de schuld van geven? Dat lijkt mij een oversimplistische en foute redenering.
Theologisch licht
De kerken moeten hier een ander, theologisch, licht op schijnen. Zij kunnen dat ook, want daar dienen die speciale vieringen toch voor, nietwaar. Of laten we toch liever het Evangelie stoppen aan de grens, ook de mentale en spirituele grenzen? Wat een bekrompen, luie theologie zou dat niet zijn?
Laat ons eerlijk zijn, ook wij hebben schuld aan de consumptiedrang. Neen aan het zogenaamde welvaartsevangelie of prosperity gospel, neen aan de quid-pro-quo-mentaliteit, aan het vooraf doneren om later terug te krijgen, het paying it forward-principe: dit zijn gewoon moderne aflaten.
Jezus had wel een paar radicale dingen te zeggen over consumptie (meer dan over andere taboe-onderwerpen). Herinner u de kameel en het oog van de naald: hij heeft het over de pure onmogelijkheid voor een rijk persoon om de eeuwigheid te bereiken. Of Jezus die de rijke jongeman ontmoet, die niet in staat lijkt te zijn in contact te komen, in relatie, met de ander, in dit geval de armen; hij trok zich liever terug in zijn veilige luxe cocon, binnen de eigen grenzen. Of als Jezus het heeft over roest en motten die verteren, want het materiële heeft toch steeds een houdbaarheidsdatum en het Evangelie is eeuwig. Of de rijke man met zijn grote schuren, die nog grotere schuren bouwde, om zijn bezittingen op te potten.
Consumeren maakt blind, blind voor de ander, ver en nabij.
Het is een heel gek iets, die menselijke ingesteldheid. Zolang we maar niet te veel moeten delen of moeten laten, dan is de solidariteit groot. Iedereen mag alles hebben en krijgen. Maar o wee, als mijn deel in het gedrang komt, dan hebben we plots een probleem.
Ik bid dat u het warm kan houden deze wintermaanden, maar tevens bid ik dat Oekraïne zal standhouden.