Hans Meek, 11 juli 2022
Afgelopen week kwam hij weer langs, de bestseller van Rutger Bregman. De spreker zei: Ik wil optimist blijven, dus mijn levensmotto is: De meeste mensen deugen. Optimisme, vriendelijkheid, deugen, het lijkt de ziekte van deze tijd. In talkshows en debatten op radio en TV: Iedereen moet vooral vriendelijk blijven en vol begrip. Dat deugt. Geen boosheid, ergernis, opwinding of fanatisme: Dan gaan de kijkers zappen en dat deugt niet. We willen aangenaam beziggehouden en als het even kan, voortdurend vermaakt worden. Wat is daar mis mee? De meeste mensen deugen tenslotte, dus het komt ongetwijfeld goed. Ga maar rustig slapen.
Er kwamen vragen uit de zaal: Wat is dan deugen en wie deugt er niet? Het antwoord op de tweede vraag was snel gegeven: Poetin deugt niet. Gelukkig, we hebben de schurk gevonden, het werd niet tegengesproken dus we konden overgaan tot de orde van de dag in zelfgenoegzame tevredenheid met ons eigen deugen.
We willen wel deugen …
Vroeger leerde ik op catechisatie wat anders: De mens is geneigd tot alle kwaad en niet in staat tot enig goed. Hoe zwaar dat ook klinkt, mijn familie en omgeving ging er niet onder gebukt. Het was de tijd van de wederopbouw, wij kregen het steeds beter, konden de hypotheek aflossen, een auto kopen en naar het buitenland met vakantie. Jazeker, door genade alleen, zo hield de dominee ons voor. Kennelijk werden we daar zeer ruim mee bedeeld. Het ging ons voor de wind en dat overkwam ons waarschijnlijk toch niet helemaal zonder reden. Dan moesten we toch ook wel deugen hier in Nederland en het vrije westen. En misschien is dat ook wel zo, want wie deugt er nu eigenlijk niet?
De meeste en misschien wel alle mensen willen goed zijn voor hun partner en zorgzaam voor kinderen en gezin, werken om de wereld draaiend te houden en vooruit te helpen. Ze zijn vriendelijk voor hun buren, ruimen hun rommel op in parken, bossen en duinen, eten met mes en vork en laten elkaar uitpraten. Ze deugen dus en zijn zeker niet ondeugend, op een enkel onschuldig plagerijtje of guilty pleasure na, dat we wel kunnen waarderen. De boog kan tenslotte niet altijd gespannen zijn.
… maar handelen ondeugdelijk
Ondertussen blijft de overgrote meerderheid van de deugende mensen goedkope levensmiddelen kopen, veel vlees eten, onbeperkt autorijden en goedkope vliegreizen boeken. Waarvoor dan wel grootschalige industriële landbouw moet worden gecontinueerd met megastallen en dierenflats, waarvoor oerbos wordt verwoest voor palmolie- en sojaproductie, de atmosfeer wordt vervuild met broeikasgassen, de bodem wordt vergiftigd met stikstof, het klimaat rond de evenaar ondragelijk wordt en kunstgebieden overstromen. Dat deugt dan weer niet. Kennelijk zijn al die deugende mensen met elkaar zeer wel in staat tot extreem ondeugdelijk handelen. Met alle gevolgen van dien voor de biosfeer, niet westerse volkeren en onze kinderen en kleinkinderen. De biologische uitstervingsgolf die momenteel gaande is treft meer en meer de mensheid zelf. Maar dan geven we biomassa, gas en kernenergie toch het predicaat groen? Probleem opgelost!
Taak kerk en religie
Vroeger kende men in mijn gereformeerde kring het begrip ‘erfzonde’: Het gedrag van goedwillende mensen kan onbedoeld en ongewild zeer negatieve gevolgen hebben. Daarom had je kerk en religie, ofwel verbondenheid in verscheidenheid nodig. Zo kon je elkaar daar op wijzen, elkaar vasthouden en de onbedoelde nadelige gevolgen solidair opvangen. De term erfzonde hoeft van mij niet weer ingevoerd worden, maar het zou goed zijn als wij als westerse mensen enkele toontjes lager zouden leren zingen en onze menselijke vermogens niet eerst en vooral zouden inzetten voor eigen groei, bloei en onafhankelijkheidsgevoel, maar verantwoordelijkheid nemen voor de desastreuze gevolgen van ons collectieve gedrag en ons streven naar meer, meer, meer.
Juist hier ligt nu bij uitstek een mooie taak voor kerk en religie, dunkt mij. Maar helaas, verder dan een groene kerk komen we niet en zelfs dat is voor de meeste gemeenten een stap te ver. Ik snap dat de huidige gemarginaliseerde kerken zich bescheiden opstellen in het aandragen van maatschappelijke oplossingen voor de grote duurzaamheidsproblemen van dit moment. Maar een grote passie en ambitie om zich in te zetten voor de zwakken en gedupeerden in onze wereld, waartoe zeker ook onze over-geëxploiteerde of uitstervende plantaardige en dierlijke medeschepselen behoren, zou de kerken niet misstaan. Wellicht genereert dat nieuw enthousiasme, ook onder jonge mensen, waardoor religie geen randverschijnsel blijft in onze samenleving.