Peter Builtjes, 4 april 2023
Het conciliaire proces is voor mij een leidraad geweest in mijn handelen en denken over milieu. Gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping. Van groot belang vond ik ook de volgorde van deze drie thema’s.
De volgorde
Vooral rond de strijd tegen de apartheid in Zuid Afrika, leerde ik dat gerechtigheid, uiteindelijk, voor vrede gaat. Ik vind dat nog steeds moeilijk, vrede is toch het belangrijkste, geen oorlog, nooit eigenlijk. Maar recht doen, gerechtigheid, zoals nu in de oorlog van Rusland tegen de Oekraïne? Moet je de wapens neerleggen, vrede tot elke prijs?
Dat heelheid van de schepping op de derde plaats staat, en niet voorop, vond ik volkomen terecht. De slechte luchtkwaliteit in een stad als Kabul is daar nu niet het hoofdprobleem.
Maar?
Als er sprake is van onrecht, kun je proberen daar iets aan te doen. Je kunt, als meer mensen iets zien als onrecht, zoals de grote kloof tussen arm en rijk, wereldwijd en ook in Nederland, werken aan verandering. Hoe moeilijk ook, een oorlog kun je beëindigen, je kunt vrede stichten. Vanuit een situatie van onrecht en oorlog kun je werken naar gerechtigheid en vrede. Ook: een slechte luchtkwaliteit kun je verbeteren, je kunt minder stikstof uitstoten, je kunt met maatregelen het milieu verbeteren.
Maar het lijkt erop dat de situatie rond de klimaatcrisis en het verlies van biodiversiteit anders ligt. Wanneer we te veel broeikasgassen hebben uitgestoten, kun je nog wel - ook al gebeurt dat op dit moment nog maar heel beperkt - besluiten: dit gaat niet goed, we gaan de uitstoot beperken, stoppen, we gaan de zaak herstellen. Het pijnpunt zit in: “we gaan de zaak herstellen”. Wanneer we over kantelpunten heen zijn, dan lukt dat niet meer. Wanneer de permafrost steeds verder ontdooit, dan kunnen we er niet meer voor zorgen dat permafrost snel weer terugkomt. Het klimaatsysteem gaat dan naar een nieuw, en grotendeels onbekend evenwicht, dat pas over duizenden jaren bereikt wordt. Verlies aan biodiversiteit is ook onomkeerbaar. Soorten die uitgestorven zijn komen niet terug. De klimaatcrisis en het verlies aan biodiversiteit zijn dus echt het grootste, met elkaar samenhangende problemen omdat herstel uit het zicht raakt.
Hopeloos?
Hoopvol ziet de situatie er niet uit, en een gevoel van machteloosheid ligt op de loer. Maar toch blijft gelden, iedere 0,01 graad verdere opwarming die we kunnen vermijden, zal de omvang van de gevolgen hopelijk verkleinen. Het is bijna Pasen. Met Pasen breekt het licht door de duisternis. Aan dat licht ontlenen christenen hoop. Dus, de mouwen opstropen en niet de moed verliezen!