Jo Jan Vandenheede, 10 oktober 2023
In het boek Genesis lezen we dat de schepping goed en heel goed is. Heel de schepping. In het Evangelie naar Johannes horen we dat God, de Schepper, incarneert om dicht bij de schepping te wonen, deel van de schepping te zijn.
Al het geschapene heeft dezelfde waarde.
Voor dit blog hebben twee bronnen mij geïnspireerd:
De eerste is een roman van de Duitse schrijver Frank Schätzing, Der Schwarm uit 2004 (De Zwerm, 2005). Het boek is ook als tv-serie verfilmd.
Kort samengevat: de zeeën en oceanen zijn hun exploitatie en vervuiling door de mensheid beu en slaan keihard terug. Paniek alom, want het oceanische vrachtvervoer is de levensader van de wereldeconomie. Hoe is het trouwens mogelijk dat een oceaan en al wat daar leeft bewust die aanvallen organiseren, het zijn tenslotte geen mensen, geen rationele wezens?
De tweede inspiratiebron is een wetenschappelijke studie door de UNESCO uit 2008, Verbanden tussen biologische en culturele diversiteit (eigen vertaling van de Engelse titel: Links between biological and cultural diversity). Het is een interdisciplinaire studie en zeker de moeite waard om eens te bekijken.
Cultuur en - diversiteit
Verschillende culturen gaan op verschillende manieren om met hun omgeving en die manieren botsten vaak met elkaar, denk maar aan de houtkap in het Amazonebasin en de bedreiging voor de inheemse bevolking tijdens het bewind van oud-president Bolsonaro, een politicus met een heel sterke evangelicaalse aanhang. Of de klimaatontkenning door voormalig president Trump, iemand die uiterst populair is bij blanke (extreem)rechtse kiezers.
Deze twee voorbeelden zijn uiteraard niet de enige fictie en non-fictie die dit thema behandelen, ook sociologen, antropologen en zelfs theologen zijn hier mee bezig. Beter laat dan nooit, zou ik durven zeggen.
Bestaat er een verband tussen hoe iemand tegenover biodiversiteit staat en hoe diezelfde persoon tegen culturele en maatschappelijke diversiteit aankijkt? Hoe denkt die persoon mogelijks over menselijke diversiteit - antropodiversiteit? - in de kerk?
Men heeft, om u een voorbeeld te geven, in de VS verscheidene studies uitgevoerd naar personen die lid zijn van een evangelicaalse of charismatische gemeenschap en hun positie ten opzichte van enkele moeilijke thema’s, zoals de klimaatcrisis, de rechtstaat, rechten van minderheden (o.a. de oorspronkelijke naties), etc. Ook oude taboeonderwerpen zoals abortus, euthanasie, gelijkheid van man en vrouw en het huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht werden nog steeds aangekaart.
Wat blijkt, ook binnen deze gemeenschappen, die traditioneel als zeer homogeen worden beschouwd, ziet men een breuklijn tussen aan de ene kant zij die het niet ophebben met gelijke rechten voor gemarginaliseerde bevolkingsgroepen en tegelijk de klimaatverandering als een liberaal complot afdoen, en aan de andere kant zij die zich daar grote zorgen om maken en tevens voorstander van gelijke rechten zijn. Leeftijd, politieke kleur en etniciteit spelen hier vaak een rol (https://www.pewresearch.org/short-reads/2022/12/07/younger-evangelicals-in-the-u-s-are-more-concerned-than-their-elders-about-climate-change/).
Onderzoek wijst in de richting van een algemene trend waarbij een religieuze/spirituele zorg om biodiversiteit parallel loopt met een religieuze/spirituele aanvaarding van minderheden of uitgesloten en onderdrukte groepen. Dit situeert zich binnen een grotere verschuiving waarbij specifieke denominaties langzaamaan vervagen en alvast het christendom zich meer en meer in liberaal-progressief vs. reactionair-conservatief gaat onderverdelen, los van gereformeerd, anglicaans, katholiek, enzo. Dit resulteert soms in onverwachte bondgenootschappen.
Andere factoren spelen uiteraard ook mee: neo-kolonialisme, blanke culturele hegemonie, schuldkwijtschelding, hypernationalisme en ga zo maar door.
Theologie
Maar het is slechte theologie dat dit door (pseudo)bijbels taalgebruik vergoelijkt.
Het is luie theologie dat zich enkel op het hiernamaals richt en ongeïnteresseerd naar de problemen van nu kijkt: want Jezus komt snel terug en dan begint de Wegvoering, dus waarom ons druk maken over die paar bedreigde beestjes en plantjes of rechtvaardigheid en gelijkheid voor elk mens? Waarom recycleren, waarom armoedebestrijding, waarom ontwikkelingssamenwerking, waarom verkiezingen, waarom democratie, vrede en gerechtigheid?
Het is rampzalige theologie dat ervan overtuigd is dat, omdat de mens ‘de kroon op de schepping’ is, enkel de mensheid telt, temeer nog wanneer enkel welbepaalde delen van mensheid meetellen.
‘Bad theology kills’, zegt men weleens. Slechte theologie is dodelijk. Als de kern van de theologie de God van hoop, geloof en liefde is, de Schepper van alles, is dat een van de grootste tegenstrijdigheden ooit.
Als men sommige medemensen niet als gelijkwaardig beschouwd, niet als mens ziet of als minder mens, hoe kijkt men dan naar de niet-humane schepping? Studies duiden op een sterke correlatie tussen het belang men aan biodiversiteit hecht en de waarde men aan culturele en maatschappelijke diversiteit geeft.
De schepping is echter een symbiose, een netwerk waarin alle schepselen samenhangen en van elkaar afhankelijk zijn. Hoe waardevoller we die eenheid in diversiteit vinden, hoe meer hoop voor onze aller gezamenlijke toekomst op deze aardbol.