(Lezing ter gelegenheid van het afscheid van Tini Brugge als coördinator van de ‘groene websites’ van de Raad van Kerken Nederland, 13 januari 2023)
Een paar maanden geleden werd ik geraakt door een opmerking van, Gerrit Hiemstra tijdens het weerbericht. Ik weet niet meer wat de aanleiding was, maar hij zei op een gegeven moment, dat als je op de maan bent je altijd in een donker gat kijkt. Er is daar geen dampkring, zoals hier op Aarde. Ik besefte mij dat ik hier nog nooit zo bij stil had gestaan. Dat als wij overdag, als de zon schijnt, eigenlijk tegen de dampkring aankijken die we dan waarnemen als blauwe lucht, door de reflectie van het zonlicht. ’s Nachts kijken we er dwars doorheen, het is immers niet meer dan een laag van gassen, die als een deken over de Aarde heen ligt. ’s Nachts kijken we in dat donkere gat met de sterren aan de hemelkoepel.
Met dank aan bacteriën
Maar het is wel mede door die dampkring dat het leven op Aarde zich zo uitbundig heeft kunnen ontwikkelen. De dampkring beschermt het leven op Aarde tegen het schadelijke ozon. U herinnert zich vast nog de zorgen die we maakten om het zogenaamde ozongat. Maar wat ik vooral intrigerend vind is dat bacteriën die 3,5 miljard jaar geleden zijn ontstaan hebben bijgedragen aan het ontstaan van de dampkring en een atmosfeer met zuurstof, doordat ze de fotosynthese ‘uitvonden’. U weet wel dat proces waarbij groene planten water en kooldioxide, CO2, omzetten in suikers en zuurstof, onder invloed van zonlicht. Het fotosynthese proces heeft het leven op Aarde indertijd drastisch veranderd.
Ik wil hier geen technisch verhaal vertellen, maar vooral mijn verwondering en ontzag over de samenhangen en dus de interacties die er zijn tussen organismen en hun omgeving met u delen. De bacteriën die overgingen tot fotosynthese ontstonden omdat het voedsel voor de bacteriën die er tot die tijd waren opraakte. Door de ‘nieuwe’ bacteriën kwam er meer zuurstof in het water en vervolgens in de atmosfeer, waardoor er weer ander leven mogelijk werd. Het bestaan van de dampkring, het leven op Aarde, het lijkt nu zo vanzelfsprekend, maar zonder die bacteriën van 3,5 miljard jaar geleden, zag de Aarde er nu misschien wel heel anders uit.
Innerlijke verbondenheid
Nog even terug naar de nacht als je de sterrenhemel kunt zien. In Turkije heb ik eens, tijdens een wandel- en kampeervakantie buiten op een hoogvlakte geslapen onder een stralende sterrenhemel. In mijn herinnering hebben we niet veel geslapen maar vooral eindeloos naar de sterren gekeken en gepraat. Daar op de hoogvlakte, in de middle of nowhere, onder de sterrenhemel voelde ik me tegelijk gelukkig en heel klein en nietig, een stofje in het heelal. Ik werd overspoeld door een gevoel van verwondering en ontzag voor het grootse, het ons overstijgende mysterie van de innerlijke verbondenheid van alles wat bestaat. Ik voelde me zo dankbaar dat ik daar deel van mag zijn.
Het bewustzijn van innerlijke verbondenheid vinden we ook terug bij Franciscus van Assisi. In het Zonnelied zingt hij van een universele broeder- en zusterschap die de hele kosmos insluit. Hij zingt van broeder zon en broeder wind, van zuster maan en zuster water, van zuster moeder Aarde.
Het beeld van een universele broeder- en zusterschap had Franciscus niet zomaar, dat is gedurende zijn leven stap voor stap bij hem ontstaan en gegroeid. Hij maakte een bekering door van een rijke jongeling naar een arme minderbroeder. En dat was een bewuste keuze. Mede daarom is hij voor mij, en voor vele anderen, een voorbeeld om de keus te maken voor een soberder en eenvoudiger levensstijl, een duurzame levensstijl.
Dat geldt ook voor de huidige paus die de naam Franciscus koos voor zijn pontificaat. Een pontificaat dat hij invult met soberheid en betrokkenheid, in de manier waarop hij woont, hij zich kleedt, hoe hij de mensen aanspreekt.
Hij zegt over Franciscus van Assisi. “Ik geloof dat Franciscus het voorbeeld bij uitstek is van de zorg voor wat zwak is. Hij toonde speciale aandacht voor Gods schepping en voor de armen en de uitgestotenen. Hij had lief en was geliefd om zijn vreugde, zijn gulle toewijding, zijn universele hart. Hij was een mysticus en een pelgrim die leefde in eenvoud en in een wonderlijke harmonie met God, met anderen, met de natuur en met zichzelf. In hem vinden we in hoeverre de zorg voor de natuur, de gerechtigheid voor de armen, het engagement in de maatschappij en de innerlijke rust onafscheidelijk zijn.” (LS10)
Laudato si’
Het is dan ook niet zo gek dat de paus de encycliek, die in 2015 uitkwam en gaat over de zorg voor ons gemeenschappelijk huis, de titel Laudato si’ heeft gegeven. Een encycliek wordt in het Latijn geschreven en de titel van een encycliek wordt ontleend aan de eerste woorden, die daarmee ook direct het onderwerp van de encycliek weergeven. Om de titel Laudato si‘ te begrijpen moet je wel een beetje een ingewijde zijn. Laudato si’ betekent: Wees geprezen’, en verwijst naar het Zonnelied van Franciscus van Assisi. De encyliek begint zo:
“Wees geprezen mijn Heer”, zong de heilige Franciscus van Assisi (1181/82-1226). In dit mooie loflied herinnerde hij ons eraan dat ons gemeenschappelijke huis als het ware een zuster is, met wie wij het bestaan delen, en als een mooie moeder die ons in haar armen neemt”(LS1).
Verwondering en verbondenheid
Franciscus beseft dat alle schepselen bij elkaar horen. Hij zegt tegen de vogels, de dieren en de bloemen in het veld: “Wij zijn broeders en zusters, omdat alles is gemaakt door onze liefhebbende God.” En hij nodigde hen uit om God te prijzen en lief te hebben met hun kleuren, geuren en gezang.
Franciscus trad de natuur met een open blik van verwondering tegemoet en zocht er vaak de stilte om in alle rust te bidden.
Voor hem was de natuur een schitterend boek waarin God tot ons spreekt en aan ons iets doorgeeft van zijn liefde, schoonheid en goedheid. Daarom zorgde hij er voor dat er in de tuin van het klooster altijd een gedeelte onbebouwd werd gelaten, opdat er wilde kruiden en bloemen konden groeien, zodat iedereen die ze zou bewonderen, hun gedachten tot God konden verheffen; God, de Schepper van zoveel schoonheid.
Voor Franciscus was elk wezen een zuster of broeder, met hem verbonden door banden van tederheid. De ontmoetingen met de arme en de melaatse, met alle schepselen in het veld hebben voor Franciscus een religieuze betekenis. De arme en de schepping zijn plaatsen waar God zich laat ontmoeten.
Zijn zuster-broederschap overstijgt de levende schepsels. Voor Franciscus horen ook de zon, de maan, alle hemellichamen en elementen, en natuurlijk zuster, moeder aarde tot die universele, alles omvattende zuster- en broederschap. Een verbondenheid zonder weerga.
Mijn eigen ervaring
Franciscus van Assisi en zijn spiritualiteit inspireert mij om duurzaam te leven, wat natuurlijk met vallen en opstaan gaat. Zo radicaal als hij het deed dat kan ik niet. Graag deel ik met u wat het mij gebracht heeft.
Ten eerste, dat het gaat om een keuze, een radicale keuze. En dat een duurzame levensstijl geen keuze is tegen de milieuvervuiling, tegen het verlies van biodiversiteit, of tegen klimaatverandering, maar een keuze voor het leven. Het is een keuze van binnenuit, vanuit het hart, waarbij je je verbonden weet en voelt met alles wat bestaat.
Ten tweede ben ik gaan beseffen dat liefde en compassie voor de aarde, voor de natuur, voor onze medeschepselen en voor God, hierin onontbeerlijk zijn. Deze wederkerige liefde en compassie houden mij gaande, soms tegen de stroom in, gevoed worden door de verwondering voor de natuur, voor haar schoonheid, haar vernuftigheid.
Ten derde dat kiezen voor een duurzaam leven, wel een radicale keuze is, wat een bekering kan zijn, maar dat je niet je hele leven in een keer op de kop hoeft te zetten. Dat je hierin mag leren, steeds weer een stapje verder kunt gaan. Net zoals de broederschap van Franciscus zich steeds verder uitbreidde van dichtbij naar veraf, van mensen, naar de andere medeschepselen tot aan de sterren toe. Omdat alles met alles verbonden is en samenhangt, ben ik gaan beseffen dat de keuzes die ik maak, invloed hebben op het leven van andere mensen, op natuur en milieu, hier en nu, maar ook ver weg en in de toekomst. En daar wil ik vanuit naastenliefde, solidariteit en gerechtigheid rekening mee te houden bij de keuzes die ik maak in het gewone dagelijkse leven. Ga ik met de trein of met de auto, koop ik onverpakt of verpakt, heb ik iets wel echt nodig, kan ik het ook tweedehands krijgen of lenen? Eten we met kerst aardbeien bij het toetje of stoofpeertjes?
Samen verduurzamen
Wat Franciscus ook laat zien, en wat Tini in haar rol van coördinator van de groene websites en al haar andere werkzaamheden altijd heeft voorgestaan, is dat we het samen moeten doen. Samen verduurzamen, zowel op het persoonlijke vlak als op het organisatorische met het groeiend aantal initiatieven, werkgroepen en organisaties die willen zorgen voor ons gemeenschappelijk huis. Laten we vooral onze krachten bundelen, dat is niet alleen efficiënt, maar geeft ook veel energie en vreugde. Zo heb ik zelf kort geleden al wandelend met Corinne Groenendijk kennis gemaakt, naar aanleiding van het boekje dat ze geschreven heeft: Verduurzamen met Franciscus. Wie weet wat voor leuke dingen hier nog gaan uitvloeien.
Tot slot, wat heeft deze manier van leven mij gebracht. Dat zijn onder andere, innerlijke vrijheid, dankbaarheid, tevredenheid en vreugde. Waarbij ik bij innerlijke vrijheid bedoel dat ik me niet meer gek laat maken door reclame, door de ratrace van carrière maken en als maar meer en meer moeten en willen. Dat ik soms gewoon de tijd neem om even te gaan wandelen. Het besef dat we eigenlijk niet zoveel nodig hebben om gelukkig te zijn.
Zelf ervaar ik dat vooral tijdens onze fiets/kampeer vakanties. Het is heerlijk, de vrijheid die de fiets en de tent je bieden. Het leven is dan eenvoudig en overzichtelijk, je staat op, je breekt je tent op, gaat fietsen en geniet van elkaar en alles onderweg, en aan het einde van de dag zet je de tent weer op, je kookt je potje en zit nog wat voor je tent te lezen of te praten, of je loopt een eindje, gaat slapen en staat de volgende dag weer op. Wat heb je nog meer nodig?
Marjolein Tiemens-Hulscher
13 januari 2023
groengeloven.com