Spring naar inhoud

Sami-spiritualiteit in gesprek met het christendom

Jo Jan Vandenheerde, 14 oktober 2024

Tussen 7 en 10 oktober jl., hield de Porvoo-gemeenschap, een groep van Europese anglicaanse en lutherse kerken in gemeenschap van kansel en tafel, haar jaarlijkse consultatie in Zweden rond het thema God’s World: Proclaiming Hope for Future Generations in the Midst of the Environmental Crisis

Het gaat slecht met Moeder Aarde en onze eigen uitstoot is de boosdoener, daar is de serieuze wetenschap het duidelijk over eens. Hoe dan hoop geven aan onze kerkleden, vooral van de jongere generaties, zonder de hoogdringendheid van de situatie te verbloemen, maar ook zonder iedereen in klimaatangst (climate anxiety) te storten?

Vanuit verschillende optieken werd naar het onderwerp gekeken, o.a. vanuit de Sami-traditie, de inheemse bevolking van de noordse landen. Het is een zeer verhalende traditie, herinneren aan en herinneringen oproepen via zang is heel belangrijk voor de Sami.

Joik

Weet u wat een joik is? Het was voor mij ook een nieuwe term. Het is een klaagzang, een elegie, met diepe emoties, een beetje zoals we vinden in vele psalmen en klaagliederen. Elin Teilus, een Sami-zangeres, leidde de consultatie in met een aantal traditionele en hedendaagse joiks.

De organisatoren hadden met opzet ervoor gekozen om niet alleen lezingen te programmeren, maar ook muziek en zelfs een eco-pelgrimstocht naar Oud-Uppsala, waar het landschap de tekenen van het klimaat zichtbaar draagt, en die uitstekende keuze zette meteen de toon voor een spirituele en vruchtbare paar dagen.

Sami-spiritualiteit, zoals bij vele inheemse en oorspronkelijke volkeren, is zeer diep geworteld in de omgeving waarin zij leven: de sacraliteit van de natuur, fauna en flora, komt zeer sterk naar voren, alsook het vrouwelijke en niet-menselijke element binnen het goddelijke. Het staat in sterk contrast met de cerebrale, antropocentrische benadering van de natuur binnen de standaard Westerse theologie.

Sami-familie. Bron WikiImages, Pixabay

Sami-geloof

Drie belangrijke elementen van het Sami-geloof, die in het oog springen, zijn: 

1. Nooit te veel nemen, meer dan je nodig hebt, zodat de natuur kan herstellen, her- en bij-groeien, herbronnen. 
In de ‘ontwikkelde’ landen is de lijn tussen wat men nodig heeft en wat men wil en graag heeft, nagenoeg vervaagd: onze vermeende basisbehoeften staan gelijk aan ons consumeren. 

2. Geen sporen nalaten, zodat je de natuur niet (te) zichtbaar verandert. 
Dit betekent echter dat de Sami vaak hun oorspronkelijke aanwezigheid niet kunnen bewijzen en hun claim op een gebied moeilijk of niet kunnen aantonen.

3. Dankzeggen wanneer je van de natuur gebruikt of wegneemt. 
In het scheppingsverhaal van de Sami, geeft een hertje het hele lichaam op om een godheid bij te staan met de schepping van alles; het betekent dat ook mensen deel uitmaken van de oerelementen, niet erboven, maar als onderdeel. Het laatste deel van zichzelf dat het hertje opgeeft, is het hart, dat het hart van de aarde wordt. Het hertje schenkt zichzelf (offert zichzelf op) en daar toont men respect en dankbaarheid voor.

Gunilla Märak, een lid van de Sami-raad binnen de Kerk van Zweden, gaf een overzicht van de huidige situatie. Zij sprak o.a. over greenwashing, waarbij groene economie voor de één, nare gevolgen kan hebben voor de ander. Märak gaf het voorbeeld van de dammen die in Zweden zijn aangelegd om groene elektriciteit op te wekken… maar hierdoor kwamen drie Sami-nederzettingen onder water te staan. De noordse lutherse kerken zelf zijn ook grootgrondbezitters. 

Voor de Sami zijn hun omgeving en de natuurlijke structuren hun kerkgebouw; de fauna en flora, dat hen letterlijk voedt en lijflijk en mentaal ondersteunt, zijn hun pastors en priesters; hun joiks zijn hun liedboek.

Rendierkudde. Foto: Natalia Kollegova via Pixabay

Versmelting Sami-geloof en christendom

Hoewel de lutherse kerk in de 17e eeuw de Sami met geweld het christendom oplegde en hun cultuur en animistische spiritualiteit trachtte uit wissen, zijn Sami over het algemeen diepgelovige, devote christenen. Maar de Sami weten en geloven evengoed dat het geloof, spiritualiteit en kerk-zijn verder reikt dat enkel het theologische. Voelen, en vooral voeling hebben met de natuurlijke omgeving, met de schepping in actie a.h.w., is evenzeer een element van hun christelijke ervaring dan het cerebrale aanvaarden van bepaalde dogmatische stelregels.

De klimaatverandering is sterker aan de polen, nu reeds meer dan de gevreesde 3 graden stijging. Sami weten hoe dit voelt - letterlijk! De Kerk van Zweden heeft, als onderdeel van haar vraag om vergiffenis aan de Sami en haar reparatie aan deze volkeren, de klimaatuitdagingen mee in haar beleid opgenomen. Het is een beweging geworden, waarbij individuen en gemeenschappen, vaak van verschillende levensbeschouwingen, naar buiten treden en voor het klimaat op pad gaan. 

Ecotheologie wordt ecospiritualiteit wordt eco-oecumene en eco-interlevensbeschouwelijke actie.

Märak las het volgende gebed voor in één van de drie meest voorkomende Sami-dialecten:

Jubmel, dån guhti le sjivnnjádusá ja iellema ája,
gijttep ednamis mav midjij vaddi.
Åhpada mijáv sjivnnjádusát várjjalit ja väráldav hábbmit huvsujn ja  åvdåsvásstádusájn.
Ánodip dujsta ráfev ja rievtukvuodav gájkajda.
Härra gulá mijá råhkålvisáv.
Amen.

(De stekking van dit gebed is: God, die leven en adem geeft, wij danken u voor wat u voor ons hebt gedaan. Leer ons onze omgeving te beschermen en te bewaren met verantwoordelijkheid en inzet. God creëert vrede en gerechtigheid voor iedereen. Heer, verhoor ons gebed. Amen.)

Op het einde van de eerste sessie van een heel geslaagde Porvooconsultatie, hebben we samen gejoikt, voor de Sami, voor onze wereld en voor onze kerken.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *